Hikâyesi ve İsminin Kökeni
Kelime kökeni
“Çakıstes” kelimesi Kıbrıs Rumcası’ndaki tsakistes (τσακιστές) kelimesinden gelir.
Tsakizo fiili Yunancada “çatlatmak, kırmak” anlamındadır.
Bu, zeytinlerin bıçakla kesilmeden, taş veya tokmakla hafifçe ezilerek hazırlanmasına atıfta bulunur.
Ortaya çıkışı
Rivayete göre bu yöntem, zeytinlerin tuzlama ve tatlandırma sürecini hızlandırmak için bulunmuş. Normalde yeşil zeytinler acılığını atması için uzun süre suda bekletilir. Ancak zeytini çatlatınca acı suyu daha hızlı çıkar, tat daha çabuk oturur.
Akdeniz’de başka yerlerde de benzer teknikler olsa da, kişniş tohumu ekleme geleneği Kıbrıs’a özgüdür. Bu baharat, hem hoş bir aroma verir hem de koruyucu etkisiyle zeytinin bozulmasını engeller.
Kültürel yeri
Kıbrıs’ta, özellikle köylerde, zeytin hasadı sonrası aileler bir araya gelir, taze toplanan zeytinleri taşla çatlatır, salamuraya koyar.
Çakıstes, özellikle düğün sofralarında, bayramlarda ve dost meclislerinde olmazsa olmazdır.
“Zeytin kırma” işi genellikle sohbet ve hikâye anlatma eşliğinde yapılır; bu nedenle çakıstes, sadece bir meze değil, sosyal bir ritüeldir.
Bir efsanevari anlatım
Yaşlı bir Kıbrıslı kadın, torununa şöyle der:
“Evladım, zeytini çatlatmazsan içine sevda girmez. Çatlatırsan hem acısını çıkarırsın hem de gönlüne dostluk eklersin.”
Bu söz, çakıstesin Kıbrıs’ta sadece mideyi değil, dostluğu da beslediğinin simgesidir.
