BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, 17 Ekim’de yaptığı açıklamada, üye ülkelerin ödemeleri zamanında yapmaması halinde örgütün “iflasa doğru bir yarışta” olduğunu belirtti. Guterres, 2026 yılı bütçesini %15 azaltarak 3,2 milyar dolara düşürmeyi ve personel sayısını 13 bin 809’dan 11 bin 594’e indirmeyi önerdi.
Krizin Tetikleyicisi ABD
Mali krizin en büyük nedeni, yıllık katkısı 820 milyon dolar civarında olan ve BM olağan bütçesinin yaklaşık %22’sini karşılayan ABD’nin ödemelerini ya ertelemesi ya da tamamen durdurması oldu.
ABD Başkanı Donald Trump yönetimi, uluslararası barış gücü operasyonları dâhil birçok programı etkileyen 5 milyar dolarlık dış yardımı da kesme kararı aldı. Bu durum, ABD’nin Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve İnsan Hakları Konseyi’nden çekilmesiyle zaten sarsılan BM’ye duyulan güveni daha da azalttı.
Domino Etkisi: Yardımlar Savunmaya Kayıyor
ABD'nin bu kararı bir domino etkisi yarattı. Almanya, İngiltere ve Hollanda gibi Avrupa ülkeleri iç ekonomik baskılar nedeniyle yardımlarını azalttı; Çin ve Rusya ise ödemelerini geciktiriyor veya tam yapmıyor.
BM finansmanı uzmanı Ronny Patz, AA’ya yaptığı açıklamada, "Bu, tüm BM sistemi için şimdiye kadarki en büyük kriz. ABD’nin katkısı yoksa sistemin diğer bölümleri de çöker,” uyarısında bulundu.
BMMYK Sözcüsü Matthew Saltmarsh, fonların büyük bir bölümünün artık savunma ve güvenlik sektörlerine yönlendirildiğini, bu nedenle insani yardım bütçelerinin küçüldüğünü ifade etti. Saltmarsh, “Dünyanın hassas bölgeleri çökerse, bu küresel istikrarsızlığa yol açar,” diyerek kriz yaşanmadan harekete geçmenin önemini vurguladı.
İnsani Yardımlar Felç Oldu
Krizden en ağır darbeyi, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) aldı. BMMYK, bütçesindeki büyük açık nedeniyle insani yardımları yaklaşık yüzde 60 oranında azaltmak zorunda kaldı. Bu kesintilerin sonuçları şimdiden felaket boyutuna ulaştı:
-
Sudan’da cinsiyet temelli şiddet mağduru 80 bin kadın ve kız çocuğu destek alamadı.
-
Afganistan’da 450 sağlık merkezi kapandı.
-
Ukrayna’da 1 milyon kişi nakdi yardımını kaybetme riskiyle karşı karşıya.
-
Bangladeş’te yarım milyon Arakanlı çocuk okula gidemiyor.
Uzman Patz, harcanmayan fonların iki yıl sonra ülkelere iade edilmesi gerektiğini hatırlatarak, “2026, krizin gerçek boyutunu göreceğimiz yıl olacak” dedi.
