Çay, nemli iklimleri seven Camellia Sinensis bitkisinin yapraklarından elde edilir. Camellia Assamica ve Camellia Sinensis olmak üzere iki türü vardır. Bu bitkilerden eldesi sağlanan üç farklı çeşit çay mevcuttur: yeşil çay, siyah çay, oolong çayı. Tüm bunların yanı sıra, genç yapraklardan ve tomurcuklardan elde edilen bir farklı çeşit de beyaz çaydır. Çay çeşitlerinin tamamı aynı bitkiden, farklı süreçler ve işlemler ile elde edilir. Sahip oldukları tat, koku, renk ile birbirlerinden ayrışan bu çay çeşitleri; bunlara bağlı olarak da farklı şekilde demlenirler. Coğrafyanın etkisi ile çayın tüketim şekli de bölgelere göre değişmektedir.
Çayın Tarihi ve Gelişimi
Yaklaşık 5000 yıl kadar öncesinde yaşadığı tahmin edilen ve Çin mitolojisinde üç efsanevi imparatordan biri olan Kızıl İmparator Shen Nung’un, kaynayan suya tesadüf eseri çay yapraklarının düşmesiyle çayı bulduğu düşünülür. Düşen yaprakların oluşturduğu renk ve koku beğenilmiş, zamanla Çin’den tüm dünyaya yayılmıştır. Ayrıca Shen Nung’un Pen T-Sao adlı eserinde geçen 365 adet şifalı bitkilerden birisi de çay olarak karşımıza çıkmakta. Yani çayın faydaları ve sağlık alanında kullanımı çok eskiye dayanıyor.
Türklerin çay ile tanışmasını ele aldığımızda ise Anadolu toprakları öncesinde Orta Asya karşımıza çıkıyor. Hoca Ahmet Yesevi’nin Türkmen komşusuna ziyaretiyle tanıştığı çay, daha sonrasında Türkler tarafından deneyimlenerek de kabul görmüş ve zamanla kültürümüze yerleşmiş.
Çay Çeşitleri
Temelde üç çeşit çay vardır: siyah çay, yeşil çay ve oolong çayı. Bunlara ek olarak da aromalandırılmış, çiçeklerin veya tomurcukların kullanıldığı bazı alt çeşitler de mevcuttur. Tek bitkiden eldesi sağlanan çayı, türlere ayıran ise oksidasyon sürecidir. Farklı süreçlerden geçirilen çay, bu işlemlere bağlı olarak karakteristik tat ve aromalar kazanır. Bunlarla birlikte sağlığa olan etki boyutları ve bazı besin değerleri de değişim gösterir.
Yeşil Çay: (fermente edilmemiş – okside edilmemiş)
Siyah Çay (tam fermente edilmiş – tam okside edilmiş)
Oolong Çayı (yarı fermente edilmiş – yarı okside edilmiş)
Çay Tüketim Kültürü
Tüm dünyada aynı zamanda bir sosyal olguyu temsil eden çayın tüketimi de ülkeden ülkeye değişmekte. Bölgenin tarihi, coğrafyası, kültürel geçmişi bu konuda oldukça etkili. İşte dünyadan bazı çay tüketim kültürüne örnekler:
- Hindistan’da süt ve şeker ilavesi yapılır.
- Kuzey Afrika’da taze nane ile lezzetlendirilir.
- Çin’de tuz, zencefil, pirinç, portakal kabuğu, baharat, süt ve soğan ile kaynatılarak tüketilir.
- Japonya’da bir ritüel ögesi olarak Taoculuk, Budizm ve Zen’in felsefi ayinlerinde kullanılır.
- Moğollarda yağ, tuz ve darı eklenir. Farklı olarak kurutulmuş dilim kuzu eti de eklendiği bilinmektedir.
- Rusya’da esmer şeker ve limon suyu ile tüketilip semaverde demlenir.
- İngiltere’de ise “beş çayı” olarak adlandırılan davetlerde süt ile tüketilir. Bu anlayış konukseverliğin bir göstergesi olarak de diğer ülkelere yayılmıştır.
